Atmosferada өlšengen bөlšekterdìң Bolu UAқyty (өworld withүru UAқyty) Physics-himiâlyқ қasietterden, meteorologiâlyқ parametrlerden, the atmosphereғa bөlšekterdiң šyғSayonara biiktikten, olardyң өlšemderìnen sameәDon t.. tәуелді.

Атмосферадан ауа тозаңдарының өзін-өзі жою негізгі процестері:

1)ауырлық toүшінің әсерінен бөlšekterdiң Wөгуi;

2)өсiмдiктерде шөгу;

3)конденсация және жаңбырмен шайылу жолымен оларды тұнбалардың элементтерiне қосу.

Радиусы 10 мкм-ден артық bөлшектер барлығынан тез тұнады; өлшемі 4-10 мкм-ден түтінмен жүздеген километрге таралады, өлшеммен шақырымдарды жүздiкте тарайды, өлшемдері 1-4 мкм-ден басталатын бөлшектер жыл ағымында тұнады; өлшемі 1 мкм-ден кем болатын бөlšekterdìң tұну шапшаңдығы атмосферада ауа аысуымен салыстырғанда аз болады (mүлдем отырмайды).

Атмосферада күкiрттi газ SO2 өмір сүру мерзімі бiрнеше сағаттардан бiрнеше тәулікке дейiн уақытты құrides. SO2 біртіндеп SO3-ке тотығады, ауаның ылғалымен өзара әрекеттесіп күкiрттi қышқылды құrides. Тотығу процесiнің жылдамдығына күн жарығы, Wәне шаңның totyғу процесін жылдамдататын өit ұsaқ bөлшектері әсер етеді.

Толқын ұзындығы 220-250 нм болған кезінде, SO2-нің SO3-ке өту процесі белсендi болады. Тотығудың процесiне ылғалдылық and әсер етедi. Мысалы, ауаның ылғалдылығы 60 % кезінде, атмосфералық ауадағы күкіртті қышқылдың ауа тозаңының концентрациясы =7,8%, ал ылғалдылық 81 % кезінде- =31% .

Органикалық отынды жаққан кезде СО2 атмосфералық қоры жылына 0,7% өседi. Қазiргi уақытта СО₂ -noң атмосферада орташа концентрациясы бастапқығand қарағанда (0, 029 %) шамамен 0, 033 % құrides.

СО2 шығарулары оның өсiмдiктермен меңгерілуiне қарсы қойылады, сонымен бірге атмосферада СО2 концентрациясының жоғарылауымен фотосинтез реакциясының қарқындылығы артады, Iғno өсiмдiктердiң өсуі артады.

Фотосинтез реакциясы: WITH₂ + N₂In + световая энергия → CH₂In + In₂

Formaldehyde

2000 жылғand қарай СО2 концентрациясы еселендi. Bұл спектрдің инфрақызыл аймағында жұтудың toүшеюі және ғарышта жоғалатын энергияның кішірею есебінен планетада температураның жоғарылауына әкеледі.

Басқа жағынан қарағанда, жанартау атқылауларынан және адамның іс-әрекеті есебiнен болатын атмосфераның шаң басуының жоғарылауы планетаның орташа температурасын 1860 жылмен салыстырғанда 1-1,5°С-қа төмендетеді. Қорыта келгенде, СО2-нiң жоғары дәрежеде болуы, climateқand әсері қиын.

ЖЭС-тан шығатын азот тотықтарының šyғарындыларының өсуімен байланысты, атмосферада азот айналымын қарастырайық.

Атмосфера N2 молекулалары түрінде кездесетін, 79 % азоттан тұрады. Өсiмдiктер тек «белгiленген» азотты ғана пайдалана алады, ол тек өсімдіктер мен жануарлар ғана пайдалана алатын химиялық қосылуларғand қосылған азот деген мағынаны білдіреді. Табиғи жағдайларда азот топырақ Wәне кейбiр теңiз организмдармен белгiленедi, Wәне кейбіреулері ғарыш сәулелерi мен электр заряды әсерінен табиғи ионизация процестерiнде белгіленеді. Ауыл шаруашылығында азотты бекiту үшiн бұршақты өсiмдiктердi пайдаланады.

Атмосферада азот тотықтарының өмір сүru UAқyty 5 tәулiкке дейiн. Содан соң олар жауын-шашынмен, топырақ пен сутағандарға түсіп шайылады. Сол арқылы адамның іс-әрекетінің әсерінен байланған азоттың mөлшері, табиғатта табиғи жолмен алынатын байланған азоттан асады.

Белгiленген азоттың жалпы саны адам баласының қатысынсыз жылына 58 million. тоннаны құrides, ал адамның әрекетімен шамамен жылына шамамен 64 million. тоннаны, өнеркәсiптiк азот (toөлік және ЖЭС) әрекетінен жылына 20 million. тоннаны құrides.

Азот тотықтары адам денсаулығына зиянды әсер ететін,toөруді нашарлататын фотохимиялық tұманды (смог) тудырады.

Азоттың екi тотығымен фотохимиялық reaction

NO₂ + УФ = NO + O

O + In₂ = О₃

NO + O₂ = NO_{3 екілік реакциялар}

NO₃ + In₂ = NO₂ + O₃

NO + O₃ → NO₂ + O₂

Bұл реакциялардың nәтижесінде ЖЭС жану өнiмдеріндегi NO2 мөлшері атмосферада максималды шоғырланулардың аймағында түтiн алауының қозғалыс өлшемi бойымен 60-70%-ке дейiн ұlғаяды. Bұл кезде құбырдың šyғысында азоттың екi тотығы барлық tүтіндік газдарда кездесетін азот тотықтарынан 10-15 % құrides, қалған бөлігі 85-90 % NO құrides. NO2 NO-ғand қарағанда 2-3 есе улы болғандықтан, ол табиғatқа жану өнiмдерінің терiс әсерiн күшейтеді.

Азот тотығының валенттiлiгi жоғары болған сайын, оның улылығы артады.

Фотохимиялық tұманның (смог) tүзілуінің шарты күн радиациясының молшылығы, температуралық инверсия және желдің аз жылдамдығы болып табылады. Tүнде оксиданттардың аз концентрациясы таңғand қарай артады, eң жоғарғы концентрация түсте, ал максималды мәні күннiң toөзі бар кезінде болады.

Жануарлар әлемінің өмір сүруіне маңызды рольді ауаның оттегісі әсер етеді. Оның құрамы тыныс алу процесiнде, жердегі өсімдіктерді жойған және органикалық отынды жағу кезінде азаяды. О2 концентрациясының tөмендеуi, СО2 концентрациясының жоғарылауымен де байланысты.